"Ze zeggen dat het beter gaat, maar ik merk er niets van"

De regering laat geen moment voorbij gaan om te zeggen dat het beter gaat in Nederland. Gelijktijdig gaan volgens Pricewise de energiekosten in 2019 met ca. 350 euro per gezin omhoog, stijgen de zorgkosten met ca. 250 euro en lopen verschillende verzekeringen ook met ca. 100 euro op. Het leven wordt volgende jaar voor gezinnen dus ongeveer 700 euro duurder. Dit is netto geld, deze stijging moet je betalen uit je "schone" salaris. En als je 50.000 euro verdient kan dit nog wel, maar voor mensen die op het minimum zitten is dit heel veel geld.

Door Jaap Willem Eijkenduijn

Wat heeft dit alles nu met de gele hesjes te maken? De gele hesjes staan voor een algeheel gevoel van onvrede bij een brede groep mensen; niet altijd even rationeel, maar wel zeer begrijpelijk. Opvallend is, dat mensen die nog nooit in verzet gekomen zijn opeens de straat op gaan om te protesteren. Dit moet te denken geven. De gewone handwerkende man of vrouw die nog nooit in een protestmars heeft meegelopen, trekt opeens een geel hesje aan en zegt "wij pikken het niet langer". Er zijn volgens mij drie zaken waarover men ontevreden is.

Fiscale ongelijkheid
Allereerst is er een wijdverbreid gevoel van fiscale ongelijkheid. De BTW op levensmiddelen gaat van 6% naar 9%. Dit voel je direct in de portemonnee. De energiebelasting op gas gaat met 3 cent per kubieke meter omhoog. De energiebelasting op elektriciteit neemt weliswaar met 0,7 cent per kWh af, maar de ODE (Opslag Duurzame Energie) gaat met 1,3 cent per kWh omhoog. Uit de ODE worden subsidies betaald. Dit voelt niet goed als je niet kunt investeren in duurzaamheid. Het gevoel dat dan terecht ontstaat is het gevoel van "wij betalen de subsidies voor de rijken". De kern is, dat het allemaal fiscale maatregelen zijn die niet inkomensafhankelijk zijn. Mensen met een laag inkomen voelen dit dus veel heftiger dan mensen met een hoog inkomen.

De plannen om de dividendbelasting af te schaffen hebben de boel ook op scherp gezet. Twee miljard euro per jaar aan grote buitenlandse bedrijven geven is geen goed idee. Het plan is niet doorgegaan, maar de maandenlange discussie hierover heeft niet bijgedragen tot betere verstandhoudingen. Het bedrijfsleven krijgt volgend jaar ook andere belastingvoordelen. Het gaat hierbij wel om belastinggeld dat wij met z'n allen opbrengen. Dus hup, aan dat gele hesje.

Vertrouwen in de politiek is weg
Het vertrouwen in de politiek is nog nooit zo laag geweest. Politici staan op de vertrouwensladder onder autoverkopers. Niets ten nadele van autoverkopers overigens. Het verzet richt zich vooral tegen het politiek establishment; de "zakkenvullers". Dan kun je nog zo mooi uitrekenen, dat een gemiddeld raadslid ongeveer net zoveel verdient als een schoonmaker, het gevoel blijft. De mensen die gekozen worden, zijn in de ogen van de gele hesjes "geen mensen van het volk". Daar komt nog bij, dat men het idee van vertegenwoordiging, de representatieve democratie, verwerpt. De gele hesjes staan een systeem van directe democratie voor. Burgerparticipatie. Niet alleen door middel van inspraak, maar ook door middel van meebeslissen. Power to the people. Dus hup, aan dat gele hesje.

Rijken worden rijker, armen worden armen
Een derde gevoel is het gevoel dat de rijken steeds rijker worden en de armen steeds armer. Volgens mij klopt dit gevoel. Zo zijn we volgens Oxfam Novib in Nederland in 2017 een kleine 50 miljard euro rijker geworden. 45% van deze groei is in handen gekomen van de rijkste 1% van de Nederlanders. Die 1%-groep heeft ook 22% van het totale vermogen in handen. 1% van de mensen bezit dus ongeveer een kwart van wat we met elkaar bezitten. Dit voelt als onrechtvaardig. Dit kan jaren doorgaan, maar op een gegeven moment is er maar één druppel nodig om de emmer te doen overlopen. Dan komt men in verzet, worden de gele hesjes aangetrokken en gaat het fout. Volgens mij wil niemand dit. We moeten dus snel op zoek naar een oplossing.

Op weg naar een oplossing
Een oplossing zou kunnen zijn, om meer in te zetten op collectiviteit. Mensen meer controle en bevoegdheden geven over hun eigen leven, buurt of wijk. De ongelijkheid in de energietransitie zou op deze manier bijvoorbeeld aangepakt kunnen worden. Meer energiecoöperaties waar de mensen zelf aan het roer staan. Vanuit de overheid kunnen we dan aan deze burgercoöperaties voordelige financieringsmogelijkheden aanbieden. Daarna moet de overheid, of dit nu gemeente, provincie of rijk is, "op hun handen gaan zitten". Laat de mensen het zelf regelen.

We kunnen burgers ook meer bevoegdheden geven om te beslissen over hun eigen leefomgeving. Niet alleen maar luisteren naar, maar ze ook laten meebeslissen. Dit hoeft niet op alle onderwerpen. Ik denk ook niet dat dat de bedoeling is, maar onderwerpen die mensen direct raken, zouden zo op meer draagvlak kunnen rekenen. De participatieladder is hierbij een mooi hulpmiddel. De ladder kent vijf niveaus: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren, (mee)beslissen. Het zou volgens mij een goed idee zijn als we onderwerpen die de directe leefomgeving van de mensen aangaan, op het hoogste niveau van de ladder plaatsen; het niveau van (mee)beslissen.

Ik pleit er dus niet voor, dat alle gele hesjes uitgetrokken worden. Ik pleit er juist wel voor, dat iedereen een geel hesje aantrekt en met elkaar aan de slag gaat om het voor iedereen beter te maken. Fijne feestdagen

Jaap Willem Eijkenduijn is econoom, fractievoorzitter PvdA Goeree-Overflakkee, bestuurder van Stichting Energieke Regio en duurzaam ondernemer.
Middelharnis, 11 december 2018