"Hoe kan ik vergroenen als ik rood sta?"

Nederland wil in 2050 CO2 neutraal zijn; voor de 7,8 miljoen huizen in Nederland betekent dit een gezamenlijke investering van ongeveer 300 miljard euro. Ter vergelijking; onze rijksbegroting is lager. Nederland wil in 2050 van het aardgas af. Concreet houdt dit volgens netbeheerder Stedin in, dat er vanaf nu ca. 18.000 huishoudens per maand moeten stoppen met het gebruik van aardgas. Ziehier de gigantische uitdaging van de energietransitie.

Door Jaap Willem Eijkenduijn

Maar het probleem is veel groter. Ongeveer tweederde van de gezinnen in Nederland heeft een vrij besteedbaar inkomen van minder van 30.000 euro. Deze gezinnen kunnen net wel of net niet rondkomen van hun inkomen. Volgens het Nibud staat ongeveer de helft van de mensen regelmatig rood; 17% staat elke maand weleens rood en 5% staat altijd rood. Je hoeft geen raketwetenschapper te zijn om ervan uit te gaan dat deze mensen over het algemeen in de laagste inkomensgroepen zitten.
Volgens een onderzoek uit 2017 van het adviesbureau CE Delft, besteden de huishoudens die in de groep van de laagste 10% van het besteedbaar inkomen zitten, op dit moment 5,1% van hun besteedbaar inkomen aan de kosten van het klimaatbeleid. Dit loopt in 2050 op naar 17,1%; een verdrievoudiging. De dreiging van een nieuwe maatschappelijke tweedeling ligt op de loer.

Tweedeling
Dit zijn veel cijfers en feitjes. Maar waar het nu werkelijk om gaat, is dat duidelijk wordt dat mensen met een kleine beurs onmogelijk mee kunnen doen met de energietransitie. Dit heeft twee grote gevolgen. Ten eerste gaat de gewenste energietransitie met alle goede doelstellingen hierdoor mislukken en ten tweede wordt de kloof tussen arm en rijk groter. Mensen met geld kunnen wel investeren in duurzaamheid, mensen zonder geld kunnen dit niet en betalen straks de rekening. Duurzaamheid wordt op deze manier iets van de "happy-few", terwijl de grote groep hardwerkende mensen die minder verdienen er niet van kan profiteren. Zo ontstaat de nieuwe tweedeling.

Oplossing
Is er een oplossing? Hiervoor moet natuurlijk eerst het probleem worden onderkend. Zolang de politiek het probleem blijft ontkennen en blijft stellen dat "de markt dit moet oplossen", gaat er niets gebeuren. Wordt de rijke rijker en wordt de arme armer. Een oplossing à la Robin Hood zou kunnen zijn, om van de rijken geld weg te halen en dit te geven aan de armen. Persoonlijk zie ik dit niet gebeuren, ondanks het feit dat ik dit wel een zeer sympathiek idee vind.
Een andere meer voor de hand liggende oplossing is, om voor mensen die de verduurzaming niet kunnen betalen een fonds in het leven te roepen, waaruit de investeringen gefinancierd worden. De mensen betalen de investering dan in bijvoorbeeld 15 jaar terug en financieren dit uit de verlaging van hun energierekening. Valt de verlaging van hun energiekosten tegen, dan mogen ze over een langere periode aflossen.
Waarom 15 jaar? Als we uitgaan van gemiddelde kosten voor het energieneutraal maken van woningen van ongeveer € 35.000 (moet op termijn kunnen) en wetende dat een gemiddeld gezin in 15 jaar ongeveer € 35.000 betaalt aan energie (inclusief een kleine stijging), dan zou de investering in 15 jaar terugverdiend moeten zijn. Zoals eerder gezegd, valt de besparing tegen, dan duurt de aflossing langer. Het geld van het fonds komt dus op termijn terug door de aflossingen en kan dan bijvoorbeeld weer voor wat anders gebruikt worden. In de financiële wereld noemt men dit een revolverend fonds; een fonds dat onderweg weer gevuld wordt. Een revolverend fonds kan dus meerdere malen gebruikt worden.
Voor de mensen waar het om gaat is dit alles dus budgetneutraal. Er hoeft niet geïnvesteerd te worden en het kost ook niets extra. Hierdoor kan iedereen meedoen en meeprofiteren van de energietransitie en niet alleen de mensen die het toch al goed hebben. Iedereen kan dan in een comfortabel huis wonen dat goed geïsoleerd is en dat niet meer energie verbruikt dan het oplevert. Het spook van de nieuwe tweedeling gaat dan niet door; doel bereikt.

Fonds
Hoe groot moet het fonds zijn? Zoals in het begin van dit artikel vermeld, hebben we voor het energieneutraal maken van alle huizen in Nederland zo'n 300 miljard euro nodig. Eigenlijk is er veel minder nodig. Om 300 miljard aan investeringen te financieren is werkelijk "maar" zo'n 150-200 miljard nodig. Het geld wordt namelijk nooit in één keer opgenomen en vanaf het tweede jaar is er ook al weer wat afgelost.
Is 300 miljard euro veel geld? Natuurlijk is het veel geld, maar het valt ook wel mee. Onze gezamenlijke pensioenfondsen bezitten bijvoorbeeld zo'n 1300 miljard euro. Tel daarbij al die groene banken die mee zouden moeten doen en natuurlijk onze eigen overheid, dan is de pot snel gevuld. Onze overheid zou bijvoorbeeld de belastinginkomsten die men in de toekomst nog gaat ontvangen uit pensioenen tijdelijk kunnen inzetten. Dus nu deze inkomsten in een revolverend fonds stoppen waaruit de investeringen betaald kunnen worden is een idee.

Hoe nu verder?
In het kader van het klimaatakkoord zijn vijf adviesgroepen ingesteld, de zogenaamde "tafels". Eén van die tafels is de tafel "Gebouwde omgeving" onder voorzitterschap van Diederik Samson. De tafel gebouwde omgeving heeft vijf werkgroepen, waarvan er eentje zich met geld en financiering bezig houdt. Deze werkgroep staat onder voorzitterschap Jeroen Pels, manager hypotheken bij Triodos Bank. Wat deze werkgroep zou kunnen doen, is een fonds zoals hiervoor beschreven in het leven roepen; een fonds voor mensen die de energietransitie niet kunnen betalen. Klinkt simpel toch?
Gebeurt dit niet dan zie ik het somber in. Dan zal de energietransitie mislukken, omdat een groot deel van de mensen (en vergeet de MKB bedrijven en kleine agrariërs niet) niet mee kunnen omdat ze rood staan en dus niet kunnen vergroenen. De nieuwe tweedeling in onze maatschappelijk is dan een feit.