Naar een nieuwe bestuurscultuur -5- De menselijke maat
AlgemeenAl jaren praten we over een nieuwe bestuurscultuur. In het eerste artikel ben ik ingegaan op het raadsprogramma. Een andere manier om meer invulling te geven aan het dualisme, de scheiding tussen raad en college. Het tweede artikel ging over inwonersparticipatie. In het derde artikel ben ik ingezoomd op de rol van jongeren in de politiek. In het vierde artikel heb ik het fenomeen “bubbel” proberen te verklaren. In dit vijfde artikel wil ik ingaan op misschien wel de kern van de nieuwe bestuurscultuur; de menselijke maat, oftewel “hoe stellen we de mens weer centraal in ons handelen”.
Wat is nu eigenlijk het probleem?
We raken steeds meer de band met onze inwoners kwijt. Hierdoor neemt ook het vertrouwen van de inwoners in de overheid af. Als reactie proberen we de invloed van onze inwoners op het beleid steeds meer in procedures te vatten. Inspraak, voorlichting, inloopavonden, ga zo maar door. Maar zoals al geconstateerd in mijn tweede artikel over inwonersparticipatie, lost dit niet veel op.
Het doel van de nieuwe bestuurscultuur moet dan ook zijn, om de band met onze inwoners te herstellen en zo het vertrouwen terug te winnen. En zo belanden we vanzelf op het verschil tussen de leefwereld en de systeemwereld. De werkelijke wereld en de wereld van regels en procedures.
Leefwereld en systeemwereld
De leefwereld is de omgeving ons je heen, die je kunt waarnemen. De systeemwereld is de wereld van regels, processen en procedures. De laatste tientallen jaren is denken vanuit de systeemwereld dominant geworden.
Voorbeeld: Als je bijvoorbeeld vraagt waarom een gemeente allerlei procedures en regels heeft, dan zal het antwoord meestal zijn, dat deze regels en procedures er zijn in het belang van de inwoner. Er wordt dus wel gerefereerd aan de ‘bedoeling’ van de gemeente, de inwoners dienen, maar de systeemwereld staat centraal.
Hoe kunnen we het tij keren?
We moeten de boel omdraaien. We moeten de mens weer centraal stellen bij onze plannen en besluiten. De systeemwereld is hierbij slechts ondersteunend en staat niet meer centraal. In de moderne organisatiekunde wordt dit soms de ‘verdraaide organisatie’ genoemd. Maar dit is makkelijker gezegd dan gedaan.
De systeemwereld helemaal in de ban doen is echter een valkuil. In ‘verdraaide organisaties’ wordt de systeemwereld niet aan de kant geschoven, maar wordt deze in het juiste perspectief geplaatst. Dit betekent dat de systeemwereld niet meer centraal staat, maar dat je de systeemwereld nog wel nodig hebt.
De mensen waar we het allemaal voor doen, onze inwoners, maatschappelijke instellingen en ondernemers, zullen over het algemeen hetzelfde verwachten. Ook zij hechten waarde aan regels en procedures. Zo groot zal het verschil niet zijn. De wensen en behoeften van onze inwoners kun je bedienen door rechtstreeks vanuit de bedoeling om de inwoner te dienen te handelen en op deze manier mensen met maatwerk tegemoet te treden. Kortom, we gaan de mens weer centraal stellen. Maar hoe moeten we dit dan gaan doen?
De rol van ambtenaren
Ambtenaren zijn de uitvoerders van het beleid. Op hun schouders ligt dan ook de grote verantwoordelijkheid om de draai vorm te geven. Dit is echter niet zo makkelijk. Als je medewerkers jarenlang heb opgevoed, getraind en heb afgerekend op het feit, dat ze geen precedenten mogen scheppen, dan heeft zeggen dat we het nu helemaal anders gaan doen geen zin. Om te zorgen dat onze ambtenaren zich veilig voelen om maatwerk te leveren en de systeemwereld niet voorop te stellen, zal ook de ambtelijke en bestuurlijke leiding van houding moeten veranderen.
Al met al een ingrijpende operatie. Maar een operatie die noodzakelijk is. We zullen moeten veranderen. We zullen de systeemwereld ondergeschikt moeten maken aan de leefwereld. We zullen de mens weer centraal moeten stellen.
Jaap Willem Eijkenduijn, fractievoorzitter en Lijsttrekker PvdA G-O